نامزدی مقدمه‌ای برای ازدواج است و در بسیاری از فرهنگ‌ها همراه با تبادل هدایایی بین نامزدها یا خانواده‌های آنان است. اما گاهی این رابطه به هر دلیلی منجر به ازدواج نمی‌شود و سوالی که در این مواقع پیش می‌آید این است که اگر نامزدی به‌هم بخورد، تکلیف هدایای دوران نامزدی چه خواهد شد؟
تعریف حقوقی نامزدی
طبق ماده ۱۰۳۵ قانون مدنی ایران، وعده ازدواج ایجاد علقه زوجیت نمی‌کند. بنابراین دوران نامزدی یک رابطه حقوقی محدود است که در صورت فسخ آن، مسائل حقوقی متعددی نظیر استرداد هدایا، مهریه احتمالی، خسارات روحی و مالی ممکن است مطرح شود.
هدیه در دوران نامزدی از نگاه قانون
هدایا مشمول چه قوانینی هستند؟
هدایای دوران نامزدی در قوانین ایران تابع مقررات قانون مدنی درباره هبه هستند. به ویژه:
- ماده ۱۰۳۷ قانون مدنی: هر یک از طرفین می‌تواند در مدت نامزدی، از نامزدی رجوع کند و هیچ‌یک نمی‌تواند طرف دیگر را به ازدواج مجبور کند یا به دلیل امتناع از ازدواج، مطالبه خسارت نماید.
- ماده ۱۰۳۸ قانون مدنی: اگر یکی از طرفین به دلیل عدم وقوع ازدواج، هدایای داده‌شده را مطالبه کند، طرف دیگر موظف به استرداد آن است، مشروط بر اینکه عین هدایا موجود باشد.
شرایط استرداد هدایای نامزدی
برای اینکه هدایا قابل استرداد باشند، باید شرایط زیر برقرار باشد:
- عین هدایا موجود باشد: یعنی آنچه هدیه داده شده، هنوز از بین نرفته یا مصرف نشده باشد.
- عدم تحقق ازدواج: در صورتی که ازدواج انجام نشده باشد، امکان بازپس‌گیری هدایا وجود دارد.
- هدیه با شرط ازدواج: در صورتی که هدیه با نیت و شرط ازدواج داده شده باشد، دهنده هدیه می‌تواند آن را مطالبه کند.
هدایا قابل استرداد و غیرقابل استرداد
موارد قابل استرداد:
- طلا و جواهرات
- لباس و وسایل شخصی که مصرف نشده‌اند
- وجه نقد یا کارت هدیه
- وسایل منزل (در صورت اثبات اینکه در قالب هدیه برای ازدواج داده شده‌اند)
موارد غیرقابل استرداد:
- هدیه‌هایی که مصرف شده‌اند (مانند گل، غذا، سفر)
- مواردی که تلف شده‌اند یا از بین رفته‌اند
- هدایایی که شخصی و نه به نیت ازدواج داده شده‌اند (تشخیص با دادگاه)
اگر هدایا از بین رفته باشد، تکلیف چیست؟
بر اساس ماده ۱۰۳۹ قانون مدنی، اگر هدیه از بین رفته باشد و گیرنده در از بین رفتن آن مقصر نباشد، مسئولیتی در قبال بازگرداندن یا جبران آن ندارد. اما اگر گیرنده با تقصیر یا سوءنیت باعث تلف شدن هدیه شده باشد، باید قیمت آن را پرداخت کند.
بار اثبات در دادگاه با کیست؟
در صورتی که یکی از طرفین برای استرداد هدایا به دادگاه مراجعه کند، باید اثبات کند:
- هدیه در دوران نامزدی داده شده است.
- هدیه مشروط به وقوع ازدواج بوده است.
- عین هدیه هنوز موجود است یا در اثر تقصیر طرف مقابل از بین رفته است.
نقش عرف در بررسی استرداد هدایا
اگرچه قانون نسبت به برخی موارد سکوت دارد، اما عرف جامعه می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در تشخیص هدیه بودن یا نبودن یک شیء یا وجه نقد داشته باشد. برای مثال، اگر عرف محل، طلا و جواهرات را نشانه‌ی حتمیت ازدواج بداند، بازگرداندن آن در صورت بهم خوردن نامزدی ممکن است الزامی شود.
نتیجه‌گیری
بهم خوردن نامزدی هرچند ناراحت‌کننده است، اما از نظر حقوقی نیز باید به درستی مدیریت شود. هدایای دوران نامزدی در صورت فراهم بودن شرایط قانونی قابل استرداد هستند. بنابراین، توصیه می‌شود در دوران نامزدی، شفافیت در ارائه هدایا و حتی تنظیم کتبی شرایط آن می‌تواند از بروز مشکلات بعدی جلوگیری کند.
پرسش‌های متداول
آیا می‌توان طلاهایی که در دوران نامزدی هدیه داده شده را پس گرفت؟
بله، در صورتی که ازدواج انجام نشده باشد و طلاها به نیت ازدواج هدیه شده باشند، قابل مطالبه هستند.
اگر نامزدی به خواست دختر بهم بخورد، آیا باز هم هدایا باید پس داده شود؟
قانون تفاوتی بین فسخ از طرف دختر یا پسر قائل نیست. در هر صورت اگر ازدواج انجام نشده باشد و عین هدیه موجود باشد، باید پس داده شود.
آیا برای بازپس‌گیری هدایا نیاز به وکیل هست؟
استفاده از وکیل توصیه می‌شود اما اجباری نیست. به‌ویژه اگر ارزش هدایا زیاد باشد یا دعوی پیچیده باشد، حضور وکیل می‌تواند به شما در روند قانونی کمک کند.
در صورت نیاز به مشاوره حقوقی دقیق‌تر در خصوص استرداد هدایا پس از بهم خوردن نامزدی، می‌توانید با وکلای مجرب خانواده تماس بگیرید یا نظرات خود را در بخش دیدگاه‌ها با ما در میان بگذارید.