تحریر ترکه

بسیاری این جمله آشنا را حداقل یک بار شنیده ایم: (هر شخص میتواند فقط یک سوم از دارایی خودش را وصیت نماید و مازاد بر آن نیاز به تنفیذ ورثه دارد)

جمله ایی ساده اما پر از نکته و چالش هایی که امروز ورثه متوفی، موصی له، طلبکاران متوفی و…را درگیر دادگاه نموده است .

تیم حقوقی موسسه سخن آرا با استفاده از وکلا کارآزموده و تخصصی در زمینه ارث، یکی از مهم ترین زیرشاخه های این مبحث تحت عنوان تحریر ترکه را در قالب مقاله ایی برای جلوگیری از صرف وقت با ارزش شما در دادگاه­ها آماده و منتشر ساخته است.

تحریر ترکه به چه معناست؟

ترکه یا ماترک به معنای اموال و حقوق به‌ جامانده از متوفی است این اموال و حقوق از دو قسم تشکیل شده است؛ حقوق و اموالی که برای امور متوفی از جمله کفن و دفن یا تادیه بدهی او صرف می شود (مستنبط از ماده ۲۲۵ قانون امور حسبی)، قسم دوم نیز شامل مابقی اموال و حقوقی است که طبق وصیت منتقل و یا قانوناً به وراث تعلق خواهد گرفت.

صراحت باب پنجم، فصل اول، ماده ۱۶۲ قانون امور حسبی، امور راجع به ترکه را اینگونه شرح می دهد:

“امور راجع به ترکه عبارت است از اقداماتی که برای حفظ ترکه و رسانیدن آن به صاحبان حقوق می‌شود از قبیل مهر و موم و تحریر ترکه‌ و اداره ترکه و غیره.”

معنای اخص تحریر ترکه در ماده ۲۰۶ قانون امور حسبی تصریح شده است به این نحو که: مقصود از تحریر ترکه تعیین مقدار ترکه و دیون متوفی است. در ماده ۲۰۵ این قانون نیز موارد استفاده از عنوان تحریر ترکه ذکر گردیده: “هر گاه بین ورثه غائب یا محجور باشد و همچنین در صورتی که وارث متوفی معلوم نباشد در موقع برداشتن مهر و موم ترکه باید تحریر‌ شود.”

سوالی که به ذهن خواننده محترم متبادر می شود مفهوم مهر و موم ترکه است و تفاوت اساسی آن تحریر ترکه از چه اوصافی برخوردار است.

مهر و موم ترکه و تفاوت آن با تحریر ترکه:

قانونگذار در فصل دوم از باب پنجم قانون امور حسبی تدبیری مبنی بر مهر و موم ترکه را که ناظر بر جلوگیری از تلف شدن یا حتی جلوگیری از تصرفات افراد غیر مانند ورثه، اشخاص ثالث و… را در نظر گرفته است. مهر و موم ترکه در واقع اولین اقدامی است که پس از فوت یک شخص انجام می ‌شود تا از تضییع اموال، حق ورثه و سایرین جلوگیری شود.

در ماده ۱۶۷ قانون فوق الذکر اشخاصی که قادر به درخواست مهر و موم ترکه هستند به صورت عام قید گردیده؛

• هر یک از ورثه متوفی یا نماینده قانونی آنها
• موصی‌له در صورتی که وصیت به جزء مشاع شده باشد.
• طلبکار متوفی که طلب او مستند به سند رسمی یا حکم قطعی باشد به مقدار طلب در صورتی که در مقابل طلب رهن نبوده و ترتیب دیگری ‌هم برای تأمین طلب نشده باشد.
• کسی که از طرف متوفی به عنوان وصایت معین شده باشد.

قانونگذار در ماده ۱۶۸ به دو مورد خاص تصریح نموده که در ماده قبل یعنی ماده ۱۶۷ اشاره ایی به آن نشدهاست که عبارتند از:

الف) در موردی که کسی که در خانه استیجاری یا مهمانخانه و امثال آن فوت شده و کسی برای حفظ اموال او نباشد.

ب) در صورتی که از اموال دولتی یا عمومی نزد متوفی امانت باشد.

حال که ماهیت مهر و موم ترکه و تحریر ترکه روشن گردید، به نکته های حقوقی که منشاء در تفاوت آنان دارد خواهیم پرداخت و در ادامه مرجع صالح به رسیدگی و چگونگی تقدیم درخواست را به شرح ذیل عنوان خواهیم نمود.

اولین نکته حائز اهمیت در تحریر ترکه آن‌ است که درخواست تحریر ترکه از ورثه یا نماینده قانونی آنها و وصی برای اداره اموال پذیرفته می‌شود. امین غائب و قیم محجور نیز باید در ظرف ده روز از تاریخ تعیین و ابلاغ سمت نامبرده به آنها در صورتی که ترکه تحریر نشده باشد، ‌درخواست تحریر ترکه نمایند. نکته: هرگاه برخی از ورثه ترکه را قبول نکنند و یا اگر متوفی از اتباع خارجی باشد، تحریر ترکه الزامی است.

مرجع صالح به رسیدگی به درخواست تحریر ترکه:

مطابق با ماده 9 قانون شوراهای حل اختلاف، رسیدگی به دعوای تحریر ترکه در صلاحیت شورا حل اختلاف می باشد و در خصوص محل دادگاه نیز رسیدگی به امور راجع به ترکه با دادگاه بخشی است که آخرین اقامتگاه متوفی در ایران در حوزه آن دادگاه بوده و اگر متوفی در ایران اقامتگاه نداشته ‌با دادگاهی است که آخرین محل سکنای متوفی در حوزه آن دادگاه قرار داشته است. قانونگذار در ماده ‌ماده ۱۶۴ قانون امور حسبی تدبیری را مبنی بر اینکه هر گاه متوفی در ایران اقامتگاه یا محل سکنی نداشته دادگاهی را صالح دانسته که ترکه در آنجا واقع شده و اگر ترکه در جاهای مختلف باشد‌ دادگاهی که مال غیر منقول در حوزه آن واقع است صلاحیت خواهد داشت و اگر اموال غیر منقول در حوزه‌ های متعدد باشد صلاحیت با دادگاهی است‌ که اقدام اولیه از آنجا صورت پذیرفته است.  

نحوه رسیدگی به درخواست تحریر ترکه:

دادگاه صالح جهت رسیدگی به این موضوع وقتی را که کمتر از یک ماه و بیش از سه ماه از تاریخ نشر آگهی نباشد معین کرده و در یکی از روزنامه‌ های‌ کثیرالانتشار آگهی می‌دهد که ورثه یا نماینده قانونی آنها، بستانکاران و بدهکاران به متوفی و کسان دیگری که حقی بر ترکه متوفی دارند در ساعت و روز ‌معین در دادگاه برای تحریر ترکه حاضر شوند. علاوه بر آگهی فوق برای هر یک از ورثه یا نماینده قانونی آنها و وصی و موصی‌له اگر معین باشند برای حضور در وقت مقرر‌ احضاریه فرستاده می‌ شود.

نکته: تحریر ترکه ما را از مهر و موم اموال بی‌نیاز خواهد کرد. به همین دلیل درخواست مهر و موم اموال پس از تحریر ترکه پذیرفته نیست. همچنین درخواست مهر و موم در اثنای تحریر فقط نسبت به آن بخش که تحریر نشده است ممکن خواهد بود.

نحوه تقدیم درخواست تحریر ترکه به مرجع قضایی:

قبل از تنظیم درخواست توجه به دو نکته ضروری است:

الف) همانگونه که در قانون امور حسبی نیز تصریح گردیده برای تحریر ترکه صورتی از ترکه برداشته می‌شود و این صورت باید مشتمل بر امور زیر باشد:

• توصیف اموال منقول با تعیین بهای آن
• تعیین اوصاف و وزن و عیار نقره و طلا آلات
• مبلغ و نوع نقدینه
• بهاء و نوع اوراق بهادار
• اسناد با ذکر خصوصیات آنها
• نام رقبات غیر منقول

ب) تحریر ترکه صورت­مجلسی برداشته می‌شود که مشتمل بر امور زیر باشد:

• نام و سمت متصدی تحریر ترکه
• نام و مشخصات کسانی که احضار شده و کسانی که حاضر شده ‌اند.
• محلی که تحریر ترکه در آنجا صورت می‌ گیرد.
• اظهارات اشخاص راجع به دارایی و بدهی و ترکه متوفی
• نام و مشخصات کسی که اسناد و اموال به او داده می ‌شود.

 نمونه دادخواستی در حالتی که خواندگان در حال تلف نمودن اموال متوفی هستند:

خواهان: (مشخصات درخواست کننده)

خوانده: (مشخصات سایر وراث)

تعیین خواسته و بها آن: تقاضای صدور قرار مهر و موم و تحریر ترکه متوفی

دلایل و منضمات دادخواست: ۱) گواهی فوت متوفی             2) گواهی حصر وراثت

۳) فتوکپی شناسنامه خواهان و خواندگان

ریاست محترم دادگاه شهرستان …………………

سلام علیکم

احتراما با تقدیم این دادخواست و ضمائم پیوست آن به استحضار عالی می رساند:شادروان ………….. مورث اینجانب خواهان و خواندگان مطابق گواهی فوت پیوست دادخواست به رحمت خدا رفته و ماترک منقول وغیر منقول از ایشان به جای مانده است. چون خواندگان درصدد حیف و میل ماترک هستند بدینوسیله با تقدیم این دادخواست و به استناد مواد 207-206-174-167 قانون امور حسبی تقاضای رسیدگی و صدور قرار مهر و موم و تحریر ترکه متوفی را از محضر دادگاه محترم دارم.