در دنیای حقوق کیفری، مفاهیم اختلاس و کلاهبرداری از جمله جرایمی هستند که به دارایی و اموال افراد یا دولت آسیب وارد می‌کنند. با اینکه هر دو در دسته جرایم مالی قرار می‌گیرند، اما از لحاظ ماهیت، شرایط ارتکاب، مجازات و ویژگی‌های مرتکب با یکدیگر تفاوت‌های اساسی دارند. در این مقاله، به بررسی کامل تفاوت‌های جرم اختلاس با کلاهبرداری از دیدگاه قانونی و عملی می‌پردازیم.
تعریف اختلاس چیست؟
اختلاس جرمی است که توسط کارکنان دولت یا افرادی که به‌نحوی از طرف دولت مأمور انجام وظیفه‌ای هستند، صورت می‌گیرد. در این جرم، شخص اموال دولتی یا متعلق به بیت‌المال را به نفع خود یا دیگری تصاحب می‌کند.
- مبنای قانونی: ماده ۵ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری
- مثال: کارمند بانک، بخشی از وجوهی که مردم به بانک سپرده‌اند را به حساب شخصی خود منتقل می‌کند.
تعریف کلاهبرداری چیست؟
کلاهبرداری جرمی است که در آن، مرتکب با استفاده از وسایل متقلبانه، فردی را فریب داده و مال او را به‌نفع خود یا دیگری تحصیل می‌کند.
- مبنای قانونی: ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری
- مثال: شخصی خود را نماینده یک شرکت معتبر جا زده و با وعده پرداخت سود بالا، سرمایه افراد را جذب کرده و متواری می‌شود.
۱. تفاوت در شخصیت مرتکب
اختلاس: فقط توسط کارمندان دولت یا مأموران دولت قابل ارتکاب است.
کلاهبرداری: توسط هر فرد عادی ممکن است انجام شود.
۲. تفاوت در نوع اموال مورد جرم
اختلاس: فقط شامل اموال دولتی و عمومی است.
کلاهبرداری: شامل اموال خصوصی و عمومی می‌شود.
۳. تفاوت در نحوه ارتکاب
اختلاس: مرتکب قبلاً به‌واسطه شغلش به مال دسترسی دارد و سپس سوءاستفاده می‌کند.
کلاهبرداری: با استفاده از فریب و تقلب مال دیگران را می‌گیرد.
۴. عنصر فریب
اختلاس: نیاز به فریب ندارد.
کلاهبرداری: عنصر فریب جزء اصلی جرم است.
۵. تفاوت در مجازات
اختلاس: ۶ ماه تا ۱۰ سال حبس، جزای نقدی، و انفصال دائم از خدمات دولتی.
کلاهبرداری: یک تا ۷ سال حبس، جزای نقدی و رد مال.
۶. تفاوت در مرجع رسیدگی
اختلاس: دادگاه کیفری کارکنان دولت.
کلاهبرداری: دادگاه عمومی کیفری.
۷. تفاوت در تأثیر بر سابقه کیفری
هر دو جرم دارای سابقه کیفری مؤثر هستند، اما به‌دلیل ارتباط اختلاس با اموال عمومی، آثار اجتماعی آن بیشتر است.
| موضوع | اختلاس | کلاهبرداری |
|---|---|---|
| شخصیت مرتکب | کارمند دولت | هر فرد |
| نوع مال | فقط دولتی | عمومی یا خصوصی |
| نحوه ارتکاب | سوءاستفاده از اعتماد | استفاده از فریب |
| عنصر فریب | ندارد | دارد |
| مرجع رسیدگی | دادگاه کارکنان دولت | دادگاه عمومی |
| مجازات | تا ۱۰ سال حبس | تا ۷ سال حبس |
نتیجه گیری
گرچه اختلاس و کلاهبرداری هر دو در دسته جرایم مالی هستند، اما تفاوت‌های اساسی در نحوه ارتکاب، مرتکب، نوع مال و مجازات دارند. تشخیص صحیح این جرایم در روند رسیدگی قضایی بسیار حیاتی است.
تفاوت‌ها
در کلاهبرداری مرتکب می‌تواند کارمند دولت یا شخص عادی باشد، اما در اختلاس مرتکب جرم باید الزاما کارمند دولت باشد.
در اختلاس به مانند خیانت در امانت ابتدا مال به مرتکب سپرده می‌شود و مرتکب سپس آن را تصاحب می‌کند، اما در کلاهبرداری به محض گرفتن مال، جرم تحقق می‌یابد.
شباهت‌ها
در هر دو مال با رضایت به مرتکب سپرده می‌شود.
در هر دو عنصر توسل به وسایل متقلبانه می‌تواند وجود داشته باشد، اگرچه در کلاهبرداری چنین امری الزامی است.
در هر دو مرتکب باید مال را تصاحب کند.
در هر دو مرتکب باید انتفاع مالی ببرد.