حقوق مالکیت فکری چیست؟

اصولاً تعریف جامع و مانعی از حقوق مالکیت فکری داده نشده بلکه اغلب مصادیق آن برشمرده شده است ، اما میتوان حقوق مالکیت فکری را بدین صورت تعریف نمود که به معنی مصون ماندن حقوق متعلق به صاحب تمامی ابتکارات و تراوشات ذهنی که به اشکال مختلف درآمده باشند، مثل کتاب، مقالات علمی، رمان ، سخنرانی وفیلم و عکس، اختراع صنعتی و آثاری از این قبیل، است.به عبارتی هر شخص، مالک افکار، ابتکار و آثار ناشی از آن است و دیگران حق تجاوز و تصاحب این آثار را ندارند

انواع مالکیت فکری

اصولا انواع مالکیت های فکری به دو بخش قابل تقسیم میباشد که شامل:

۱- حقوق مالکیت ادبی یا هنری ( کپی رایت )
۲- حقوق مالکیت صنعتی که خود دارای چندین زیرمجموعه میباشد .
در ادامه به توضیح مختصری از هرکدام از انواع حقوق مالکیت فکری و مصادیق آن میپردازیم.

مالکیت ادبی هنری یا همان کپی رایت:

مطابق با تعریف مندرج در فرهنگ معین کپی رایت حق انحصاری پدید آورنده اثر برای بهره برداری مادی و معنوی از اثر ادبی و هنری خود میباشد ، در واقع حقوق مالکیت ادبی و هنری حامی آثار منحصر به فرد و مبتکرانه میباشد ، این حقوق شامل مواری از قبیل کتاب، رمان ، نمایشنامه ، قطعات موسیقی ، شعر ، فیلم ،اثر گرافیکی ، سخنرانی ، نرم افزار ، طراحی وب و… میشود ، لارم به ذکر است که این اقیام نیازی به ثبت ندارند و به محض تولید و خلق شدن قانون از آنها حمایت میکند ، البته به شرطی که این آثار منحصر به فرد و دارای ابتکار باشند.

حقوق مالکیت صنعتی:

در خصوص حقوق مالکیت صنعتی تعریف خاصی در نظام حقوقی ایران موجود نمی باشد وشاید علت آن وجود موضوعات مختلف در خصوص مالکیت صنعتی که هر کدام مختصات و ویژگی های خاص خود را دارد باشد، اما به طور کلی مالکیت صنعتی به عنوان یکی از اصول حقوقی اساسی در حوزه تجارت و صنعت، به مالکیت فرایندهای تولیدی و صنعتی مرتبط می‌پردازد که مصادیق آن شامل:

۱- حق اختراع

مطابق با ماده ۳۱ قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب ۱۳۸۶ :حق استفاده انحصاری از یک علامت به کسی اختصاص دارد که آن علامت را طبق مقررات این قانون به ثبت رسانده باشد. و در واقع با ثبت آن اختراع جزو دارایی های فرد محسوب شده و شخص میتواند از حقوق متعلقه به آن بهره مند گردد و هیچ کس بدون اجازه نمیتواند از آن استفاده نماید.

۲-علامت تجاری:

مطابق با ماده 30 قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علایم تجاری، علامت تجاری یعنی هر نشان قابل رؤیتی که بتواند کالاها یا خدمات اشخاص حقیقی یا حقوقی را از هم متمایز سازد. مدت اعتبار برند و علایم تجاری که به ثبت رسیده‌اند، به مدت ۱۰ سال از تاریخ تقدیم اظهارنامه می‌باشد که پس از آن نیز قابل تمدید می باشد.

۳- طرح صنعتی:

موجب ماده 20 قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب ۱۳۸۶ :
هر گونه ترکیب خطوط یا رنگ ها و هرگونه شکل سه بعدی با خطوط، رنگ ها و یا بدون آن، به گونه ای که ترکیب یا شکل یک فرآورده صنعتی یا محصولی از صنایع دستی را تغییر دهد طرح صنعتی است. در یک طرح صنعتی تنها دسترسی به یک نتیجه فنی بدون تغییر ظاهری مشمول حمایت از این قانون نمی باشد.

مالکیت فکری در قانون

برای اولین بار مواد ۲۱۳ مکرر، ۲۴۴، ۲۴۹ قانون مجازات عمومی مصوب ۱۳۰۴ش، در بخش دسیسه و تقلب در کسب و تجارت، به حقوق مؤلفان و مصنفان و تخلفات مربوط به چاپ و فروش آثار قابل طبع اختصاص یافت و در ۱۳۱۰ش مواد ۲۴۴ و ۲۴۹ اصلاح شد.
در ۱۳۴۶ش لایحه «حمایت از حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان» تهیه شد و در ۱۱ دی ۱۳۴۸ در ۳۳ مادّه و سه تبصره به تصویب مجلس رسید و در ۱۳۵۰ش آیین‌نامه اجرایی آن تدوین شد.
به موجب مادّه ۳۲ این قانون، چهار مادّه ۲۴۵ تا ۲۴۸ قانون مجازات ۱۳۰۴ ملغا اعلام شد.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در شهریور ۱۳۷۳ هیئت وزیران یک مادّه به فصل پنجم لایحه مجازات اسلامی افزود که به موجب آن «هرگونه تصرف غیرمجاز در پردازش و انتقال داده‌‌ها و نرم‌افزارهای کامپیوتری» جرم تلقی شد ولی این مادّه در قانون تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده مصوب ۱۳۷۵ش به تصویب نرسید.
در ۱۳۷۹ش قانون «حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای» تصویب شد که براساس آن، صاحبان این آثار تا سی سال مورد حمایت واقع می‌شوند.
همچنین در اجراء اصل یکصدو بیست‌و سوم(۱۲۳) ‌قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران قانون ثبت اختراعات، طرحهای صنعتی و علائم ۱۳۸۶/۰۸/۰۷ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.

نوشته شده توسط: وکیل آرش قاضی میرسعید