حضانت فرزند یکی از اصلی ترین موضوعاتی است که زوجین در زمان جدایی باید در مورد آن تصمیم گیری کنند. فرزندان پس از طلاق و جدایی والدین دچار فشارهای روحی شدیدی خواهند شد که قطعاً در اعتماد به نفس آنها تاثیر می‌گذارد. در بسیاری از موارد، مادر به‌عنوان اولین گزینه برای نگهداری از فرزند در نظر گرفته می‌شود؛ اما این موضوع شرایط خاصی دارد که توسط قانون مشخص شده است.
حضانت چیست و چه تفاوتی با ولایت دارد؟
حضانت به معنی نگهداری، تربیت و مراقبت روزمره از فرزند است، در حالی که ولایت مربوط به تصمیم‌گیری‌های مهم مثل تحصیل، درمان و ازدواج است.حتی اگر حضانت با مادر باشد، معمولاً ولایت همچنان با پدر باقی می‌ماند، مگر در موارد خاصی که قانون تصمیم دیگری بگیرد.
حضانت فرزند تا چه سنی با مادر است؟
بر اساس ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی ایران:
- حضانت فرزند دختر و پسر تا ۷ سالگی با مادر است.
- پس از ۷ سالگی، در صورت اختلاف، دادگاه با توجه به مصلحت کودک تصمیم‌گیری می‌کند که حضانت با کدام‌یک از والدین باشد.
بنابراین قانون، اولویت را تا سن ۷ سالگی به مادر می‌دهد؛ اما بعد از آن ملاک اصلی، صلاحیت و توانایی پدر و مادر در تربیت کودک است.
چگونه حضانت فرزند را از پدر بگیریم؟
بعد از ۷ سالگی، دیگر حضانت فرزند به‌طور خودکار با مادر نیست، بلکه دادگاه بر اساس مصلحت کودک تصمیم‌گیری می‌کند. اگر مادر بخواهد بعد از ۷ سالگی حضانت فرزند را بر عهده بگیرد، باید با ارائه مدارک و مستندات، ثابت کند که نگهداری کودک توسط او به نفع فرزند است. مواردی مثل ثبات مالی، سلامت روانی، محیط امن خانوادگی و توانایی تربیت مناسب از جمله عواملی هستند که دادگاه در بررسی صلاحیت مادر به آنها توجه می‌کند. همچنین اگر پدر دچار مشکلاتی نظیر اعتیاد، خشونت خانگی، عدم تعهد به امور فرزند یا فساد اخلاقی باشد، مادر شانس بیشتری برای گرفتن حضانت خواهد داشت.
شرایط قانونی حضانت فرزند توسط مادر چیست؟
برای اینکه حضانت به مادر سپرده شود یا در اختیار او باقی بماند، وجود چند شرط قانونی الزامی است:
1. سلامت روانی و جسمی
طبق ماده ۱۱۷۰ قانون مدنی، اگر مادری که حضانت با اوست، دچار جنون یا بیماری‌های جدی روانی شود، امکان سلب حضانت وجود دارد. مادر باید توانایی جسمی و روانی کافی برای نگهداری از فرزند را داشته باشد.
2. نداشتن فساد اخلاقی یا سوءرفتار
اگر مادر دچار انحراف اخلاقی، اعتیاد، یا رفتارهای پرخطر اجتماعی باشد، پدر می‌تواند با ارائه مدارک معتبر، از دادگاه درخواست سلب حضانت کند.
3. ازدواج مجدد مادر
در صورتی که مادر پس از طلاق ازدواج مجدد کند، معمولاً حضانت از او سلب می‌شود، مگر اینکه دادگاه تشخیص دهد که زندگی جدید مادر همچنان به نفع فرزند است و کودک در امنیت و آرامش قرار دارد.
آیا پدر می‌تواند حضانت را از مادر سلب کند؟
به‌صورت یک‌طرفه خیر. طبق ماده ۱۱۷۵ قانون مدنی، پدر یا مادر نمی‌توانند بدون حکم دادگاه حضانت را از یکدیگر سلب کنند.
برای مثال، اگر حضانت با مادر است، پدر فقط در صورت اثبات شرایطی مثل:
- عدم صلاحیت اخلاقی
- بیماری روانی
- اعتیاد
- عدم تأمین نیازهای مادی و معنوی کودک
می‌تواند به دادگاه مراجعه کرده و درخواست تغییر حضانت بدهد.
وظایف مادر در دوران حضانت
مادری که حضانت فرزند را بر عهده دارد باید:
- نیازهای روحی، جسمی و آموزشی کودک را تأمین کند.
- از کودک در برابر آسیب‌های روانی، جسمی و اجتماعی محافظت نماید.
- با پدر همکاری لازم برای ملاقات و ارتباط کودک با او را داشته باشد.
حق ملاقات پدر در زمان حضانت مادر
حتی اگر حضانت با مادر باشد، پدر همچنان حق ملاقات با فرزند را دارد. این حق قابل سلب نیست مگر در موارد استثنایی و با حکم دادگاه. زمان و مکان ملاقات معمولاً توسط توافق والدین یا تصمیم دادگاه مشخص می‌شود.
آیا نظر فرزند در حضانت با مادر تأثیر دارد؟
بله. در سنین بالاتر (۹ سال برای دختر و ۱۵ سال برای پسر)، نظر شخصی کودک نیز در تصمیم دادگاه اثرگذار است. اگر فرزند تمایلی به زندگی با یکی از والدین نداشته باشد، قاضی این موضوع را مد نظر قرار می‌دهد، البته با در نظر گرفتن مصلحت کلی او.
مدارک لازم برای گرفتن حضانت فرزند بعد از فوت پدر
در صورت فوت پدر، طبق قانون، حضانت فرزند به مادر سپرده می‌شود، مگر اینکه دادگاه خلاف آن را به دلیل عدم صلاحیت مادر تشخیص دهد. برای دریافت حضانت رسمی، مادر باید درخواست خود را به دادگاه خانواده ارائه دهد و مدارک زیر را ضمیمه کند:
- گواهی فوت پدر
- شناسنامه مادر و فرزند
- سند ازدواج (در صورت موجود بودن)
- استشهادیه محلی برای اثبات صلاحیت اخلاقی و اجتماعی مادر
- گواهی عدم سوء پیشینه
- مدارک مربوط به درآمد یا توان مالی جهت تأمین هزینه‌های فرزند
- در صورت نیاز، نظر مشاور یا مددکار اجتماعی دادگاه
با ارائه این مدارک و اثبات صلاحیت، دادگاه معمولاً حضانت را به مادر واگذار می‌کند، مگر در شرایط استثنایی.
برای گرفتن حضانت فرزند به کجا مراجعه کنیم؟
برای درخواست حضانت فرزند، باید به دادگاه خانواده محل سکونت خود مراجعه کنید. معمولاً دادگاه‌های حقوقی ویژه خانواده، صلاحیت رسیدگی به پرونده‌های حضانت را دارند. در مراجعه به دادگاه، بهتر است با وکیل متخصص خانواده مشورت کنید تا روند پرونده سریع‌تر و دقیق‌تر پیش برود. در پرونده حضانت، دادگاه ابتدا وضعیت والدین و شرایط فرزند را بررسی می‌کند و سپس بر اساس مصلحت کودک تصمیم می‌گیرد. همچنین، در برخی شهرها دفاتر خدمات قضایی نیز می‌توانند در شروع روند ثبت درخواست حضانت کمک‌کننده باشند.
دادن حضانت فرزند به مادر در دفترخانه
در طلاق توافقی، والدین می‌توانند در دفترخانه ثبت اسناد رسمی، در مورد حضانت فرزند به توافق برسند و آن را به صورت رسمی ثبت کنند. این توافق باید به‌گونه‌ای باشد که مصلحت فرزند رعایت شده باشد تا دادگاه پس از بررسی آن را تأیید کند. اگر توافق حضانت در دفترخانه ثبت و سپس به تأیید دادگاه خانواده برسد، حضانت به صورت قانونی و رسمی به مادر یا هر یک از والدین سپرده می‌شود. این روش باعث تسریع در روند حضانت و کاهش اختلافات پس از طلاق می‌شود.
اگر با موضوع حضانت درگیر هستید، بهتر است با یک وکیل متخصص خانواده مشورت کنید تا بهترین مسیر قانونی را انتخاب کنید