بعد از طلاق، شرایط حضانت فرزند به چه صورت است؟
حضانت فرزند یکی از اصلی ترین موضوعاتی است که زوجین در زمان جدایی باید در مورد آن تصمیم گیری کنند. فرزندان پس از طلاق و جدایی والدین دچار فشارهای روحی شدیدی خواهند شد که قطعاً در اعتماد به نفس آنها تاثیر می‌گذارد. حال سوال اصلی اینجاست که آیا قانون در مورد وضعیت نگهداری از فرزندان طلاق، راهکاری دارد یا خیر؟ احتمال دارد که برای بعضی از خانواده ها در مورد فرزندان دورگه سوالات متعددی به وجود آید. فرزندان دورگه در حقیقت کسانی هستند که دو تابعیتی محسوب می شوند و حداقل یکی از والدین آنها یعنی پدر یا مادر آنها ایرانی می باشد. نکات و موضوعات مهمی در خصوص حضانت فرزندان وجود دارد که آنها را برایتان ذکر می کنیم. بررسی نکات اخیر باعث می شود تا بتوانید آگاهی زیادی در خصوص وضعیت فرزند یا فرزندان خود پس از طلاق به دست آورید.
حضانت فرزند چیست؟
برای توضیح حضانت فرزند، ابتدا از تفسیر لغات این اصطلاح حقوقی شروع می کنیم. مهمترین کتاب برای تفسیر نمودن واژگان علم حقوق، کتاب ترمینولوژی حقوق دکتر لنگرودی است. پس از جستجوی لغت حضانت در کتاب اخیر به معنای مهمی رسیدیم که آن را برایتان توضیح می دهیم. کلمه ی حضانت در لغت به معنای پروردن و در اصطلاح به معنای نگهداری مادی و معنوی طفل توسط افراد ذی صلاح است. نگهداری مادی و معنوی به معنای حمایت همه جانبه ی مالی و عاطفی برای رشد فرزند می باشد. بنابراین هر گونه هزینه های فرزندان اعم از: تحصیل، درمان، تغذیه و سایر موارد با سرپرست او است. علاوه بر موارد اخیر باید شرایط عاطفی و روحی مناسبی نیز برای فرزندان فراهم گردد.
نگهداری از فرزندان طلاق باید با شرایطی باشد که ذکر کردیم. البته مصادیق این شرایط را به طور دقیق تعیین ننمودیم؛ ولی مفاهیم کلی آن را مشخص کردیم. در قسمت های بعدی توضیحات بیشتری را در خصوص شرایط نگهداری از فرزندان برایتان ذکر خواهیم کرد. سومین بخش از تعریف حضانت مطابق با کتاب ترمینولوژی حقوق مربوط به صلاحیت قانونی اشخاص می شود. مطابق با تعریف اخیر، هر کسی نمی تواند حضانت از فرزندان را بر عهده گیرد و قانون باید فرد صالح را تعیین کند. به طور کلی اگر بخواهیم حضانت و صلاحیت قانونی آن را خلاصه کنیم می توانیم چهار رکن را تشریح کنیم. این چهار رکن دقیقاً مورد اشاره ی دکتر لنگرودی قرار گرفته و به توضیح آن پرداخته اند.
ارکان قانونی حضانت فرزند چیست؟
حضانت فرزند دارای ارکان قانونی است که آنها را برایتان توضیح می دهیم. این ارکان توسط دکتر لنگرودی در کتاب ترمینولوژی حقوق ذکر شده و استناد قانونی آنها را نیز برایتان مشخص می کنیم. این ارکان عبارتند از:
• اولین رکن برای حضانت از فرزندان مربوط به تعیین افراد صالح می شود. افراد صالح و قانونی برای نگهداری از فرزندان در مرحله اول، ابوین یا همان پدر و مادر هستند. دومین طبقه از افرادی که می توانند از فرزندان نگهداری کنند، اقربا یا همان نزدیکان پدری فرزندان می باشند. شاید این سوال در ذهنتان ایجاد شود و بپرسید که: کدام یک از نزدیکان پدری، واجد صلاحیت برای نگهداری از فرزندان هستند؟ مطابق با قانون مدنی رعایت طبقات ارث در نگهداری از فرزندان مطرح نمی باشد. بنابراین هر کدام از اقربا که شرایط مادی و معنوی را بتواند برای فرزندان فراهم کند از لحاظ قانونی می‌تواند سرپرست آنها شود.
دومین رکن از حضانت فرزند مربوط به موضوع امتناع می شود. کلمه ی امتناع در علم حقوق به معنای عدم پذیرش و مقابله با یک حکم است. زمانی که فرد واجد صلاحیت برای حضانت از فرزندان مشخص شد دیگر امکان عدم پذیرش وجود نخواهد داشت. به طور مثال اگر یکی از عموهای فرزند طلاق توسط دادگاه واجد صلاحیت شناخته شد، دیگر نمی تواند این موضوع را نپذیرد. مطابق با قانون، حضانت و سرپرستی از فرزندان یک تکلیف محسوب می شود. اجازه دهید معنای تکلیف را برایتان ذکر کنیم تا بدانید که مقصود قانونگذار چیست. اوامر و نواحی قانونی را اصطلاحا تکلیف می نامند که امکان تخطی یا نافرمانی را ندارند. به بیان دیگر می توانیم تکلیف را همان حکم قانونی بدانیم که فقط نیاز به تبعیت دارد.
آیا می توان حضانت فرزند را نپذیرفت؟
حضانت فرزند جزو الزامات قانونی محسوب می شود. بنابراین امکان رد نمودن این تکلیف قانونی از سوی شخص واجد صلاحیت وجود نخواهد داشت. البته این موضوع را باید بدانید که دادگاه شخص واجد صلاحیت را از طریق ویژگی های مختلفی تشخیص می دهد. بنابراین این گونه تصور نکنید که دادگاه سریعاً و بدون توجه به فرزند یا فرزندان اقدام به تعیین سرپرست می کند. توضیحات مفصلی را در خصوص موضوع اخیر در قسمت های بعدی ارائه خواهیم کرد. در نهایت نمی توان از حکم دادگاه سرپیچی نمود و حضانت تعیین شده را نپذیرفت. اما نکته ای وجود دارد که مربوط به غیر از اشخاص واجد صلاحیت می شود. اشخاصی وجود دارند که از لحاظ قانونی واجد صلاحیت نیستند اما شرایط حضانت را دارند.
حضانت فرزند می تواند توسط اشخاصی به غیر از شخصیت های قانونی باشد. قانون برخی از شخصیت های ضروری برای حضانت را ذکر کرده اما به معنای منحصر بودن آنها نیست. اشخاصی وجود دارند که صلاحیت های مادی و معنوی برای حضانت را دارند اما جزو شخصیت های قانونی نیستند. به طور مثال اقوام مادری فرزندان یا اشخاص ثالث می توانند سرپرستی و حضانت کودکان را بپذیرند. مجدداً باید این نکته را ذکر کنیم که اشخاص اخیر تکلیفی در پذیرش حکم دادگاه ندارند. اشخاص اخیر همانگونه که ذکر کردیم فقط اختیار دارند که این حضانت را بپذیرند و یا آن را رد کنند. بنابراین حضانت برای غیر از اشخاصی که قانون مشخص کرده، تکلیف نیست و فقط یک حق محسوب می شود.
حضانت فرزند چگونه توسط دادگاه تعیین می شود؟
حضانت فرزند در مرحله اول مطابق با قانون است. قانون به طور صریح مشخص نموده که نگهداری از فرزندان باید تا چه سنی باشد. ماده ۱۱۶۹ از قانون مدنی هرگونه ابهام در مورد سن نگهداری از فرزندان برای مادر را رفع نموده است. مطابق با ماده اخیر نگهداری از فرزندان اعم از پسر یا دختر تا سن ۷ سالگی بر عهده مادر خواهد بود. البته بدیهی می باشد که وظیفه اخیر توسط قانونگذار با قید “اولویت داشتن” نگهداری فرزندان توسط مادر ذکر نموده است. بنابراین اگر مادر بنابر هر دلیلی مانند ازدواج مجدد نخواهد از فرزندان مراقبت کند هیچ تکلیفی بر عهده او نخواهد بود. نگهداری از فرزند یا فرزندان پس از ۷ سالگی تا سن ۱۸ سالگی به طور کامل بر عهده ی پدر خواهد بود.
حضانت فرزند ممکن است دچار یک موضوع اختلافی بشود. مسئله اخیر زمانی ایجاد خواهد شد که مادر بیش از سن ۷ سالگی بخواهد از فرزندان خود مراقبت کند. بدیهی می باشد که تا سن ۷ سالگی مطابق با قانون هیچ مانعی برای نگهداری از فرزندان توسط مادر وجود ندارد. اما پس از ۷ سالگی در صورتی که میان پدر و مادر برای نگهداری از فرزندان اختلاف بوجود آید، تصمیم نهایی با دادگاه خواهد بود. دادگاه خانواده و مقام رسیدگی کننده با رعایت مصلحت کودک به تعیین حضانت طفل خواهد پرداخت. کاملاً بدیهی است که نفقه ی فرزند تا سن ۷ سالگی و پس از آن تا سن ۱۸ سالگی بر عهده ی پدر خواهد بود.
اهلیت قانونی برای حضانت از طفل چیست؟
حضانت فرزند باید با رعایت اهلیت قانونی باشد. اهلیت قانونی به معنای صلاحیت داشتن و برخورداری از ویژگی هایی می باشد که قانونگذار آنها را مشخص کرده است. این ویژگی های قانونی توسط قانونگذار محرز گشته اند و مواردی که مشابه آنها هستند نیز می توانند در نگهداری از فرزندان تاثیرگذار باشند. به طور مثال یک مورد از این شرایط قانونی در ماده ۱۱۷۰ از قانون مدنی ذکر شده است. این ویژگی قانونی عبارت است از:
• سلامتی مادر: اگر مادر طفل در زمانی که حضانت با اوست دچار بیماری هایی نظیر: جنون یا سایر موارد مشابه شود دیگر نمی‌تواند از فرزندانش نگهداری کند.
• ازدواج مجدد مادر: در صورتی که مادر در زمان حضانت از طفل مجدداً ازدواج کند دیگر نمی تواند از فرزندان شوهر اول نگهداری کند.
حضانت فرزند یک تکلیف قانونی است و نمی‌توان از آن امتناع کرد. مطابق با ماده ۱۱۷۵ از قانون مدنی نمی توان حضانت طفل را از والدینی که بر عهده آنها قرار گرفته است، سلب نمود. به طور مثال اگر حضانت با مادر است، پدر نمی تواند این حضانت را از او سلب کند؛ مگر به حکم قانون. پدر یا مادر در زمانی که حضانت طفل با آنها است باید تمام شرایط مادی و معنوی لازم برای رشد کودک را فراهم کنند. فرزند یا فرزندان نیز در زمان حضانت باید کاملاً مطیع پدر و مادر خود باشند. برخی از ویژگی ها و صلاحیت های قانونی وجود دارند که در صورت نبودن آنها می توان حضانت را تغییر داد.
ویژگی های قانونی که باعث سلب حضانت می شوند
نگهداری از فرزندان طلاق می تواند با امتناع باشد. همانگونه که در قسمت های قبلی توضیح دادیم حضانت یک تکلیف محسوب می‌شود؛ اما دادگاه نمی‌تواند نسبت به امتناع آن بی توجه باشد. بی توجهی به امتناع والدین می‌تواند در روحیه طفل موثر باشد که قطعاً مقام رسیدگی کننده به آن توجه خواهد کرد. ماده ۱۱۷۲ از قانون مدنی نیز دقیقاً به موضوع اخیر اشاره نموده و به امتناع از سوی والدین توجه کرده است. بعضی از ویژگی ها و شرایط قانونی وجود دارد که نبودن آنها باعث خواهد شد دادگاه تصمیم دیگری درباره حضانت اتخاذ کند.
برخی از این ویژگی های قانونی که باعث سلب حضانت می‌شوند را برایتان ذکر می کنیم. این ویژگی های اخیر در مواد مختلف از قانون مدنی مانند ماده ۱۱۷۳ ذکر شده اند که برخی از آنها عبارتند از:
• اعتیاد به انواع مواد مخدر، مشروبات الکلی و یا قمار
• مشهور بودن به انواع فساد اخلاقی
• سوءاستفاده از طفل
