یکی از موضوعات مهم در شروع همکاری بین کارگر و کارفرما، معاینات بدو استخدام است. اما سؤال اصلی این است: هزینه این معاینات بر عهده چه کسی است؟ آیا کارفرما موظف به پرداخت آن است یا کارگر باید هزینه را متقبل شود؟ این موضوع از منظر حقوقی و مطابق قانون کار جمهوری اسلامی ایران قابل بررسی است.طبق ماده ۹۰ تامین اجتماعی، کارفرما مکلف به انجام معاینات پزشکی کارگر قبل از بکارگیری وی می‌باشد. (معاینات بدو استخدام در مراکز طب کار)
معاینات بدو استخدام چیست؟
معاینات بدو استخدام مجموعه‌ای از آزمایش‌ها و بررسی‌های پزشکی است که وضعیت سلامت جسمی و روانی افراد را پیش از شروع به کار ارزیابی می‌کند. هدف از این معاینات:
- مستندسازی وضعیت سلامت اولیه برای موارد احتمالی آینده (مثل دیه یا ازکارافتادگی)
- اطمینان از توانایی فرد برای انجام وظایف شغلی
- شناسایی بیماری‌های واگیردار یا خطرناک
- جلوگیری از بروز بیماری‌های شغلی یا حادثه در محل کار
هزینه معاینات بدو استخدام بر عهده کیست؟
مطابق با صراحت ماده ۹۲ قانون کار و نیز نظر وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، هزینه معاینات بدو استخدام کاملاً بر عهده کارفرما است.
هیچ کارفرمایی نمی‌تواند هزینه این معاینات را از حقوق کارگر کسر کند یا از وی بخواهد که شخصاً آن را پرداخت کند. این هزینه به عنوان بخشی از الزامات قانونی برای ایمن‌سازی محیط کار محسوب می‌شود.
اگر کارفرما هزینه را پرداخت نکند چه باید کرد؟
اگر کارفرمایی از پرداخت هزینه معاینه خودداری کند یا آن را به کارگر تحمیل کند، این موضوع تخلف قانونی محسوب می‌شود. در این موارد، کارگر می‌تواند با مراجعه به:
- اداره کار منطقه
- بازرسی کار
- سامانه جامع روابط کار
موضوع را گزارش کرده و پیگیر حقوق خود شود. این تخلف، قابل پیگرد قانونی است و در صورت اثبات، کارفرما موظف به جبران خسارت خواهد بود.
آیا کارفرما می‌تواند معاینه پزشکی را شرط استخدام قرار دهد؟
بله، اما با رعایت قوانین کار. کارفرما حق دارد برای استخدام افراد، تأییدیه سلامت جسمی و روانی از سوی مراکز پزشکی معتبر را مطالبه کند. اما:
- کارگر موظف به انجام معاینه است
- کارفرما موظف به پرداخت هزینه آن است
در واقع، کارفرما نمی‌تواند در صورت عدم پرداخت هزینه از سوی کارگر، از استخدام وی خودداری کند.
مراکز مجاز برای انجام معاینات بدو استخدام کدام‌اند؟
معاینات باید در مراکزی انجام شود که مورد تأیید یکی از نهادهای زیر باشند:
- وزارت بهداشت
- وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی
- مراکز خدمات طب کار دارای مجوز
در غیر این صورت، گزارش معاینه از نظر بیمه و مراجع قانونی فاقد اعتبار خواهد بود.
نقش طب کار در معاینات بدو استخدام
طب کار شاخه‌ای تخصصی از پزشکی است که به ارزیابی آمادگی جسمی و روانی افراد برای مشاغل مختلف می‌پردازد. این معاینات معمولاً شامل موارد زیر است:
- آزمایش خون و ادرار
- بینایی‌سنجی و شنوایی‌سنجی
- تست تنفس
- نوار قلب
- آزمایش‌های روان‌شناسی در صورت نیاز
نوع معاینات با توجه به شغل و شرایط محیط کاری تعیین می‌شود.
اگر فرد در معاینه رد شود، چه می‌شود؟
در صورتی که نتیجه معاینات پزشکی نشان دهد فرد صلاحیت جسمی یا روانی لازم را ندارد، کارفرما می‌تواند از استخدام او خودداری کند، به شرط آن‌که:
- گزارش رد صلاحیت مستند و معتبر باشد
- تصمیم کارفرما شفاف و بدون تبعیض اتخاذ شود
- ملاک ارزیابی فقط مسائل مرتبط با سلامت و ایمنی شغلی باشد
در صورت اعتراض، فرد می‌تواند تقاضای بررسی مجدد توسط کمیته‌های پزشکی داشته باشد.
ضمانت اجرایی ماده ۹۲ قانون کار
کارفرمایان مکلفند با همکاری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی برای سلامت کارگران در هنگام استخدام و همچنین به طور دوره‌ای معاینات پزشکی انجام دهند.
عدم اجرای این ماده می‌تواند عواقب زیر را برای کارفرما در پی داشته باشد:
- دریافت اخطار کتبی
- جریمه‌های نقدی از سوی بازرسی کار
- محرومیت از ادامه فعالیت در موارد حاد
- تحمل مسئولیت کامل حقوقی در صورت بروز حادثه یا فوت
چرا کارفرمایان باید معاینات بدو استخدام را جدی بگیرند؟
صرف‌نظر از هزینه یا زمان، عدم انجام این معاینات ممکن است کارفرما را در موقعیت خطرناک قانونی قرار دهد. در صورت وقوع حادثه‌ای مانند حمله قلبی یا بیماری ناشی از کار، کارفرما ممکن است:
- ملزم به پرداخت دیه یا غرامت شود
- پوشش بیمه‌ای از سوی تأمین اجتماعی را از دست بدهد
بنابراین انجام این معاینات نه تنها قانونی، بلکه اقدامی پیشگیرانه و ضروری برای مدیریت ریسک است.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
🔹 معاینات بدو استخدام الزامی و قانونی است
🔹 پرداخت هزینه این معاینات بر عهده کارفرما است
🔹 تخلف از این موضوع قابل پیگرد قانونی است
🔹 کارگران در صورت مشاهده تخلف، حق شکایت دارند
اگر پس از استخدام، مشخص شود که کارگر توانایی و استعداد انجام آن شغل را نداشته و در نتیجه دچار بیماری یا حادثه گشته یا بیماری وی تشدید گردیده است، سازمان بیمه هزینه‌های درمانی، غرامت پزشکی، از کار افتادگی و یا تمام مستمری کارگر را پرداخت می‌نماید و تمام هزینه‌های مذکور را به دلیل تعلل در انجام آزمایشات بدو استخدام از کارفرما اخذ می‌نماید.این قانون شامل تمام کسانی است که به هر نحو پرسنل خود را بیمه می‌نمایند، حتی اگر یک مغازه یا کارگاه چند نفره باشد.