حضانت در حقوق ناظر به حفظ جسم و جان کودک و تعلیم و تربیت و پرورش روحی و معنوی وی است. طبق ماده ۱۱۶۸ قانون مدنی که مقرر می دارد: «نگاهداری اطفال هم حق و هم تکلیف ابوین است.» تربیت و نگهداری از طفل مختص یکی از والدین نیست و به هر دو والد تعلق دارد اما حضانت فرزند بعد از طلاق به عهده چه کسی می‌باشد؟
حضانت فرزند یعنی چی ؟
کلمه ی حضانت در لغت به معنای پروردن و در اصطلاح به معنای نگهداری مادی و معنوی طفل توسط افراد ذی صلاح است. نگهداری مادی و معنوی به معنای حمایت همه جانبه ی مالی و عاطفی برای رشد فرزند می باشد. بنابراین هر گونه هزینه های فرزندان اعم از: تحصیل، درمان، تغذیه و سایر موارد با سرپرست او است. علاوه بر موارد اخیر باید شرایط عاطفی و روحی مناسبی نیز برای فرزندان فراهم گردد.نگهداری از فرزندان طلاق باید با شرایطی باشد که ذکر کردیم. هر کسی نمی تواند حضانت از فرزندان را بر عهده گیرد و قانون باید فرد صالح را تعیین کند.
فرق حضانت با ولایت چیست؟
پیش از هر چیز، باید بدانیم که حضانت به معنی نگهداری فیزیکی، تربیت و مراقبت روزانه از فرزند است. در حالی که ولایت، به معنای تصمیم‌گیری‌های مهم مثل مسائل درمانی، تحصیلی و ازدواج است و معمولاً با پدر باقی می‌ماند. حتی اگر حضانت با مادر باشد، ولی اغلب همچنان با پدر است مگر در شرایط خاص.
حضانت فرزندان بعد از طلاق به عهده چه کسی است؟
طبق ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی ایران، حضانت فرزندان پس از طلاق تا سن مشخصی به یکی از والدین سپرده می‌شود.حضانت فرزند دختر و پسر تا ۷ سالگی با مادر است.بنابراین قانون، اصل را بر حضانت مادر در سنین پایین و پدر در سنین بالاتر گذاشته، اما مهم‌ترین معیار مصلحت کودک است.
حضانت فرزند دختر بعد از طلاق
طبق قانون مدنی ایران، حضانت فرزند دختر پس از طلاق تا ۷ سالگی با مادر است. بعد از آن، در صورت عدم توافق والدین، دادگاه با در نظر گرفتن مصلحت کودک تصمیم‌گیری می‌کند. البته اگر دختر به سن بلوغ شرعی برسد (۹ سال)، در برخی موارد نظر شخصی او نیز مورد توجه دادگاه قرار می‌گیرد.
حضانت فرزند پسر بعد از طلاق
در مورد حضانت فرزند پسر بعد از طلاق، قانون نیز تا سن ۷ سالگی حضانت را به مادر می‌سپارد. پس از آن، پدر مسئول نگهداری از فرزند است، مگر اینکه دادگاه تشخیص دهد حضانت توسط مادر به نفع کودک است. با رسیدن پسر به سن ۱۵ سالگی، معمولاً نظر خودش در انتخاب محل زندگی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
حضانت فرزند در طلاق توافقی با چه کسی است؟
در طلاق توافقی، حضانت فرزند با توافق زوجین مشخص می‌شود. ممکن است پدر و مادر تصمیم بگیرند که فرزند با مادر زندگی کند یا بالعکس، یا حتی حضانت مشترک داشته باشند. نکته مهم اینجاست که:توافق والدین باید به نفع فرزند باشد تا مورد تأیید دادگاه قرار گیرد.دادگاه پس از بررسی شرایط، در صورتی که توافق والدین با مصلحت کودک هم‌راستا باشد، آن را تأیید می‌کند.
حضانت فرزند در طلاق توافقی دختر و پسر چه تفاوتی دارد؟
از نظر قانونی، تفاوتی میان فرزند دختر و پسر در طلاق توافقی وجود ندارد؛ در هر دو مورد، توافق والدین شرط اصلی است. البته اگر کودک به سن تشخیص رسیده باشد (معمولاً ۹ سال برای دختر و ۱۵ سال برای پسر)، نظر خود فرزند نیز ممکن است در تصمیم دادگاه تأثیرگذار باشد.
ملاقات با فرزند چگونه تنظیم می‌شود؟
اگر یکی از والدین حضانت را بر عهده بگیرد، طرف دیگر حق ملاقات منظم با فرزند را دارد. این زمان ملاقات معمولاً در همان توافق اولیه مشخص می‌شود (برای مثال: هفته‌ای یک بار یا یک آخر هفته در ماه). اگر اختلافی در این زمینه پیش بیاید، دادگاه زمان و شرایط ملاقات را تعیین خواهد کرد.
در صورت عدم صلاحیت پدر و مادر حضانت فرزند به عهده چه کسی است؟
افراد صالح و قانونی برای نگهداری از فرزندان در مرحله اول، ابوین یا همان پدر و مادر هستند. دومین طبقه از افرادی که می توانند از فرزندان نگهداری کنند، اقربا یا همان نزدیکان پدری فرزندان می باشند. شاید این سوال در ذهنتان ایجاد شود و بپرسید که: کدام یک از نزدیکان پدری، واجد صلاحیت برای نگهداری از فرزندان هستند؟ مطابق با قانون مدنی رعایت طبقات ارث در نگهداری از فرزندان مطرح نمی باشد. بنابراین هر کدام از اقربا که شرایط مادی و معنوی را بتواند برای فرزندان فراهم کند از لحاظ قانونی می‌تواند سرپرست آنها شود.
قبول نکردن حضانت فرزندان
زمانی که فرد واجد صلاحیت برای حضانت از فرزندان مشخص شد دیگر امکان عدم پذیرش وجود نخواهد داشت. به طور مثال اگر یکی از عموهای فرزند طلاق توسط دادگاه واجد صلاحیت شناخته شد، دیگر نمی تواند این موضوع را نپذیرد. مطابق با قانون، حضانت و سرپرستی از فرزندان یک تکلیف محسوب می شود. اجازه دهید معنای تکلیف را برایتان ذکر کنیم تا بدانید که مقصود قانونگذار چیست. اوامر و نواحی قانونی را اصطلاحا تکلیف می نامند که امکان تخطی یا نافرمانی را ندارند. به بیان دیگر می توانیم تکلیف را همان حکم قانونی بدانیم که فقط نیاز به تبعیت دارد.
آیا می توان حضانت فرزند را نپذیرفت؟
حضانت فرزند جزو الزامات قانونی محسوب می شود. بنابراین امکان رد نمودن این تکلیف قانونی از سوی شخص واجد صلاحیت وجود نخواهد داشت. البته این موضوع را باید بدانید که دادگاه شخص واجد صلاحیت را از طریق ویژگی های مختلفی تشخیص می دهد. بنابراین این گونه تصور نکنید که دادگاه سریعاً و بدون توجه به فرزند یا فرزندان اقدام به تعیین سرپرست می کند. در نهایت نمی توان از حکم دادگاه سرپیچی نمود و حضانت تعیین شده را نپذیرفت. اما نکته ای وجود دارد که مربوط به غیر از اشخاص واجد صلاحیت می شود. اشخاصی وجود دارند که از لحاظ قانونی واجد صلاحیت نیستند اما شرایط حضانت را دارند.
حضانت فرزند توسط اقوام مادری
حضانت فرزند می تواند توسط اشخاصی به غیر از شخصیت های قانونی باشد. قانون برخی از شخصیت های ضروری برای حضانت را ذکر کرده اما به معنای منحصر بودن آنها نیست. اشخاصی وجود دارند که صلاحیت های مادی و معنوی برای حضانت را دارند اما جزو شخصیت های قانونی نیستند. به طور مثال اقوام مادری فرزندان یا اشخاص ثالث می توانند سرپرستی و حضانت کودکان را بپذیرند. مجدداً باید این نکته را ذکر کنیم که اشخاص اخیر تکلیفی در پذیرش حکم دادگاه ندارند. اشخاص اخیر همانگونه که ذکر کردیم فقط اختیار دارند که این حضانت را بپذیرند و یا آن را رد کنند. بنابراین حضانت برای غیر از اشخاصی که قانون مشخص کرده، تکلیف نیست و فقط یک حق محسوب می شود.
حضانت فرزند چگونه توسط دادگاه تعیین می شود؟
حضانت فرزند طبق قانون جدید
حضانت فرزند در مرحله اول مطابق با قانون است. قانون به طور صریح مشخص نموده که نگهداری از فرزندان باید تا چه سنی باشد. ماده ۱۱۶۹ از قانون مدنی هرگونه ابهام در مورد سن نگهداری از فرزندان برای مادر را رفع نموده است. مطابق با ماده اخیر نگهداری از فرزندان اعم از پسر یا دختر تا سن ۷ سالگی بر عهده مادر خواهد بود. البته بدیهی می باشد که وظیفه اخیر توسط قانونگذار با قید “اولویت داشتن” نگهداری فرزندان توسط مادر ذکر نموده است. بنابراین اگر مادر بنابر هر دلیلی مانند ازدواج مجدد نخواهد از فرزندان مراقبت کند هیچ تکلیفی بر عهده او نخواهد بود. نگهداری از فرزند یا فرزندان پس از ۷ سالگی تا سن ۱۸ سالگی به طور کامل بر عهده ی پدر خواهد بود.
بعد از ۷ سالگی حضانت به چه کسی می‌رسد؟
بعد از ۷ سالگی، تصمیم‌گیری بر عهده دادگاه است. دادگاه بررسی می‌کند که کدام یک از والدین شرایط مناسب‌تری برای تربیت کودک دارند. معیارهایی مثل:
- وضعیت مالی
- سلامت روانی
- شرایط اخلاقی
- توانایی تأمین آرامش و امنیت کودک
- ارتباط عاطفی میان کودک و والد
همه این موارد در نظر گرفته می‌شود تا حضانت به کسی سپرده شود که بهتر بتواند مصلحت فرزند را تأمین کند.
اهلیت قانونی برای حضانت یعنی چه؟
منظور از اهلیت، داشتن صلاحیت‌های قانونی و اخلاقی برای نگهداری، مراقبت و تربیت فرزند است. این شرایط توسط قانون مدنی ایران مشخص شده و در صورت فقدان آنها، امکان تغییر در حضانت وجود دارد.
موارد مهم در بررسی صلاحیت قانونی والدین
در ادامه، دو مورد مهم از ویژگی‌هایی که قانون برای حضانت در نظر گرفته است را مرور می‌کنیم. این موارد در ماده ۱۱۷۰ قانون مدنی ذکر شده‌اند:
۱. سلامت روانی و جسمی مادر
اگر مادر در دوران حضانت دچار جنون یا بیماری‌های مشابه شود، دیگر صلاحیت نگهداری از کودک را نخواهد داشت. در این شرایط، دادگاه می‌تواند تصمیم جدیدی درباره حضانت بگیرد.
۲. ازدواج مجدد مادر
یکی از عوامل تأثیرگذار در حضانت، ازدواج مجدد مادر است. طبق قانون، اگر مادری که حضانت فرزند را بر عهده دارد ازدواج مجدد کند، ممکن است حق حضانت از او سلب شده و به پدر منتقل شود.
والدی که حضانت فرزند را بر عهده دارد، باید بتواند شرایطی فراهم کند که کودک از نظر روانی، تربیتی، اخلاقی و مالی در امنیت و آرامش رشد کند. در صورتی که این شرایط فراهم نباشد، ممکن است دادگاه تصمیم به تغییر حضانت بگیرد.
برخی از این ویژگی های قانونی که باعث سلب حضانت می‌شوند را برایتان ذکر می کنیم. این ویژگی های اخیر در مواد مختلف از قانون مدنی مانند ماده ۱۱۷۳ ذکر شده اند که برخی از آنها عبارتند از:
• اعتیاد به انواع مواد مخدر، مشروبات الکلی و یا قمار
• مشهور بودن به انواع فساد اخلاقی
• سوءاستفاده از طفل
امکان سلب حضانت از مادر یا پدر وجود دارد؟
در شرایط عادی، والد دیگر نمی‌تواند به‌صورت یک‌طرفه حضانت را سلب کند. برای مثال، اگر حضانت با مادر است، پدر تنها در صورتی می‌تواند آن را سلب کند که مدارکی دال بر عدم صلاحیت مادر داشته باشد و دادگاه آن را تأیید کند.
حضانت در صورت فوت پدر یا مادر
در صورتی که یکی از ابوین فوت کند حضانت با دیگری است، حتی اگر شخصی که فوت نموده پدر طفل باشد و وصیت کرده باشد که حضانت طفل پس از فوت با شخص دیگری باشد. البته اگر بعد از فوت پدر دادگاه به تقاضای ولی قهری یا دادستان، اعطای حضانت به مادر را خلاف مصلحت بداند در این صورت از مادر سلب حضانت می شود.در صورت فوت پدر و امتناع مادر از حضانت طفل، حضانت با خرج مادر به عهده کسی است که دادگاه معین می کند.اگر پدر و مادر فرزند هر دو فوت کرده باشند حضانت بر عهده جد پدری قرار می گیرد.
سوالات متداول حضانت فرزند بعد از طلاق
دادگاه صالح به رسیدگی به دعوی حضانت کجاست؟
دعوای حضانت و‌ملاقات فرزند در دادگاه خانواده مطرح می گردد.بر اساس ماده ۴۰ قانون حمایت خانواده: «هر کس از اجرای حکم دادگاه در خصوص حضانت طفل استنکاف نماید یا مانع اجرای آن شود یا از استرداد طفل امتناع ورزد، حسب تقاضای ذینفع و به دستور دادگاه صادرکننده رای نخستین تا زمان اجرای حکم بازداشت شود.
آیا حضانت یک تکلیف قانونی است؟
بله. حضانت فقط یک حق نیست، بلکه تکلیف قانونی والدین نیز هست. طبق ماده ۱۱۷۵ قانون مدنی، هیچ‌کس نمی‌تواند از انجام این وظیفه شانه خالی کند. حتی اگر یکی از والدین تمایلی به حضانت نداشته باشد، نمی‌تواند از انجام آن خودداری کند مگر به حکم دادگاه.
نمونه دادخواست دعوی حضانت
خواهان: آقای ………….
خوانده: خانم ………….
خواسته: صدور حکم حضانت فرزند
دلایل: طلاق نامه، شناسنامه خواهان، شناسنامه فرزند
ریاست محترم دادگاه خانواده شهرستان …………………
باسلام
احتراماً به استحضار عالی می رساند اینجانب مورخ ……….. با خوانده محترم ازدواج نموده و حاصل این ازدواج یک دختر به نام …………. متولد …………. می باشد و به دلیل اختلافات در تاریخ ………. از یکدیگر جدا شده ایم که طلاقنامه به پیوست می باشد. در حال حاضر سن فرزند مشترک از ۷ سال عبور کرده است و با توجه به اینکه حق حضانت طفل پس از ۷ سال بر عهده پدر می باشد به استناد ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی صدور حکم حضانت فرزند مشترک مورد استدعاست.