در این مقاله از سخن آرا در مورد انواع و نحوه نگارش وصیت نامه صحبت میکنیم.
تمامی افراد ممکن است در طول زندگی نتوانند برخی امور را به سر انجام برسانند یا اینکه بخواهند اموالی را بعد از مرگ به دیگری منتقل نمایند در این خصوص از قدیم الایام نوشته ای تحت عنوان “وصیت نامه” وجود داشته تا شخص بتواند برای بعد از مرگ درخواست هایی را به اشخاص و وراث خود مطرح نماید. لازم به توضیح است که مطابق قوانین و شرع ، وصیت کننده( موصی) صرفا تا یک سوم از اموال خود را می تواند تحت عنوان وصیت به دیگری منتقل نماید و بیش از آن با رضایت وراث قابل انتقال خواهد بود. مطابق قوانین و مقررات موجود وصیت نامه در عناوین مختلفی مطرح می گردد که در ذیل بدان اشاره خواهیم نمود:
اول- انواع و نحوه نگارش وصیت نامه از منظر قانون مدنی:
مطابق ماده ۸۲۵ قانون مدنی وصیت به دو نوع تقسیم می شود:وصیت تملیکی و وصیت عهدی. ماده ۸۲۶ نیز به تعریف این دو نوع وصیت پرداخته است براین اساس: وصیت تملیکی عبارت است از اینکه کسی عین یا منفعتی را از مال خود برای زمان بعد از فوتش به دیگری مجانا تملیک کند.وصیت عهدی عبارت است از اینکه شخصی یک یا چند نفر را برای انجام امر یا اموری یا تصرفات دیگری مأمور می نماید.
بازی گردان وصیت نامه عبارتند از :
1)شخصی که وصیت می کند موصی
2) شخص یا اشخاصی که وصیت تملیکی به نفع آنان است موصی له ،موردی که نسبت به آن وصیت صورت گرفته موصی به و کسی که به موجب وصیت عهدی مأمور انجام امور مربوط به یک سوم مال موصی یا فرزند صغیر او شده،وصی نام دارد.
در خصوص وصیت تملیکی،موصی تنها می تواند یک سوم از عین یا منفعت اموالش را در زمان بعد از مرگش به دیگران منتقل کند و در وصیت عهدی،شخص وصی مأمور می شود تا نسبت به یک سوم اموال مورد وصیت اقداماتی که موصی در حدود وصیت به او واگذار کرده انجام دهد.
دوم-انواع و نحوه نگارش وصیت نامه از منظر قانون امور حسبی:
بر اساس قانون امور حسبی ایران نیز وصیت نامه به چهار نوع تقسیم بندی گردیده است:
1- وصیت نامه خود نوشت: وصیت نامه ای است که توسط شخص موصی تنظیم می گردد و مطابق ماده 278 قانون امور حسبی وصیت نامه خود نوشت در صورتی معتبر است که تمام آن به خط موصی نوشته شده و دارای تاریخ روز،ماه و سال به خط موصی بوده و به امضای او رسیده باشد.
2- وصیت نامه رسمی: وصیت نامه ای که شخص موصی می بایست به دفتر اسناد رسمی مراجعه و اقدام به تنظیم آن نماید. ماده 277 قانون امور حسبی در این خصوص مقرر داشته: (( ترتیب تنظیم وصیت نامه رسمی و اعتبار آن به طوری است که برای اسناد تنظیم شده در دفاتر اسناد رسمی مقرر است)).
3- وصیت نامه سری: مطابق ماده 279 قانون امور حسبی، وصیت نامه سرّی ممکن است به خط موصی یا به خط دیگری باشد ولی در هرصورت باید به امضای موصی برسد و به ترتیبی که برای امانت اسناد در قانون ثبت اسناد مقرر گردیده در اداره ثبت اقامتگاه موصی یا محل دیگری که در آیین نامه وزرات دادگستری معین می گردد امانت گذارده می شود. بنابر این می توان گفت که وصیت نامه سری ترکیبی از وصیت نامه عادی و رسمی است و صرفا می بایست امضا موصی در آن درج گردد لذا اگر متن وصیت نامه را شخص دیگری نوشته و امضا موصی ذیل آن باشد وصیت نامه معتبر خواهد بود.
4- وصیت نامه غیر عادی یا اضطراری: این نوع وصیت نامه در مواردی کابرد دارد که شخص قادر به نوشتن هیچکدام از موارد سه گانه وصیت نامه نباشد. این نوع وصیت نامه خود مجددا به چهار نوع تقسیم بندی گردیده:وصیت در مواقع خطر مرگ فوری، وصیت نامه نظامی، وصیت در مواقع شیوع بیماری مسری، وصیت در هنگام سفر دریایی.
چطور می‌توانم یک وصیتنامه قانونی تنظیم کنم؟
وصیتنامه قانونی قادر است به تمام اختلافات میان وراث پایان دهد. حال سوال اینجاست که چگونه می‌توان یک وصیتنامه ی درست نگارش کرد تا موجب اختلاف میان وراث نشود؟ نکات و مسائل مهمی در مورد وصیت کننده وجود دارد که آنها را برایتان توضیح می دهیم. نگارش وصیتنامه مطابق شریعت اسلامی به عنوان یک وظیفه محسوب می شود و تمام مسلمان ها باید این وظیفه را انجام دهند. نکته بسیار مهمی که در مورد انجام این وظیفه وجود دارد مربوط به چگونگی انجام آن می شود. غلط های حقوقی و نکات مختلفی در موارد بسیار زیادی از وصیت نامه ها وجود دارند که مورد توجه وصیت کنندگان قرار نگرفته اند. دقیقاً موضوع اخیر باعث می شود که وصیت نامه هایی با شرایط نادرست نتوانند اعتبار قانونی داشته باشند. برای اینکه شما عزیزان به اشتباه نیفتید به طور کامل وصیت نامه را تعریف و نکات آن را برایتان ذکر خواهیم کرد.
وصیتنامه قانونی چیست؟
وصیتنامه قانونی یک عمل حقوقی محسوب می شود. نگارش وصیت نامه دارای ارکان و شرایط خاصی است که عدم رعایت آنها موجب ایجاد آثار حقوقی خواهد شد. البته ایجاد شدن آثار وصیت نامه به معنای معتبر بودن آن نخواهد بود و فقط بخشی از آن قابل اجرا است. اجازه دهید در قالب یک مثال به توضیح موضوع اخیر بپردازیم تا به طور دقیق متوجه مفهوم وصیت نامه بشوید. وصیت نامه در حقیقت یک نامه ی خودنوشت محسوب می شود که همه افراد می توانند به نگارش آن بپردازند. اصطلاحاً کسی که وصیت نامه را می نویسد در زبان حقوقی تحت عنوان موصی نامگذاری شده است. موصی یک لغت عربی و اسم فاعل می باشد که معنای لغوی آن، وصیت کننده است.
وصیتنامه قانونی را باید با رعایت ارکان آن نگارش کنید. دکتر لنگرودی کلمه وصیت کننده یا همان موصی را در کتاب ترمینولوژی حقوق معنا کرده است. معنای موصی در کتاب اخیر به معنای فردی می باشد که در طی یک وصیت تملیکی، اقدام به اخراج بخشی از مال خود می نماید. دقت کنید که دقیقاً مقدار وصیت مهم است و می‌تواند دارای آثار حقوقی باشد. در قسمت های بعدی توضیحات مفصلی در خصوص مقدار وصیت ارائه خواهیم کرد. بنابراین تاکنون مشخص شد که موضوع وصیت نامه، اموال موصی می باشد. موصی در این اقدام حقوقی می تواند اموال خود را میان وراث و یا اشخاص ثالث تقسیم کند. حال سوال اصلی اینجاست که کدام اموال می توانند در وصیت نامه قرار گیرند؟
کدام بخش از اموال می توانند در وصیتنامه قانونی قرار گیرند؟
تقسیم اموال اصلی ترین موضوع وصیت نامه می باشد. حال سوال اینجاست که وصیت کننده کدام بخش از اموالش را می‌تواند در طی یک وصیت به وراث یا اشخاص ثالث انتقال دهد؟ سوال دیگری که احتمال دارد در ذهن بسیاری از شما خوانندگان ایجاد شود مربوط به تعداد وصیت نامه‌ها می شود. به طور مثال آیا امکان دارد که در طی چند وصیت نامه اقدام به تقسیم تمام اموال کرد؟ در ابتدا باید سوال اول را پاسخ دهیم و بررسی کنیم تا به طور دقیق نوع اموال را بشناسید. وصیت کننده می تواند هر کدام از اموالش را که بخواهد مورد وصیت قرار دهد. بنابراین هیچ گونه محدودیتی برای وصیت کننده در انتخاب اموالش وجود ندارد. اما مقدار مال مورد وصیت نباید از حد قانونی آن بیشتر باشد.
تقسیم اموال را بهتر است همراه خانواده انجام دهید. با توجه به اینکه نگارش وصیتنامه یک اقدام کاملاً دقیق حقوقی است باید حتماً از مشاور حقوقی استفاده نمایید. هرگونه سهل انگاری در انتخاب اموال و مقدار آنها باعث خواهد شد که یک وصیت نامه معتبر نباشد. اجازه دهید از برخی از مثال های واقعی استفاده کنیم تا به طور دقیق مال مورد وصیت را بشناسید. مال مورد وصیت یا اصطلاحا “موصی به” نباید متعلق به هیچ شخصی به غیر از وصیت کننده باشد. بنابراین اگر مالی دارید که حقی برای آن نسبت به اشخاص ثالث وجود دارد نباید نسبت به آن وصیت کنید. به طور مثال اگر یک باغ جزو مهریه ی همسر وصیت کننده است نباید آن را در وصیت نامه خود تقسیم نماید.
میزان اموال در وصیتنامه قانونی
میزان اموال وصیتنامه قانونی کاملا مشخص است. مطابق با قانون مدنی هر کدام از وصیت کنندگان اعم از آقا یا خانم فقط می توانند در مورد یک سوم از اموالشان تصمیم بگیرند. البته بدیهی است که هر شخص به طور کامل می‌تواند بر تمام اموال خودش مسلط باشد و هیچ کسی مانع از آن نخواهد شد. اما نکته ای که در مورد وصیت وجود دارد این است که اشخاص در قالب وصیت نامه به طور کامل مختار نخواهند بود. وصیت کنندگان فقط قادرند در مورد یک سوم از اموالشان تصمیم گیری نمایند و آن را به دیگری انتقال دهند. شاید این سوال برایتان مطرح شود و بپرسید که: اگر میزان اموال وصیت کننده بیش از یک سوم باشد، چه می شود؟
وصیتنامه قانونی فقط در مورد یک سوم از اموال موصی نافذ است. مطابق با قانون، وصیت کننده می تواند در مورد بیش از یک سوم از اموالش تصمیم گیری کند؛ اما شروطی دارد. در صورتی که موصی در وصیت نامه‌اش بیش از یک سوم از اموالش را ذکر کرده باشد باید با رضایت وراث همراه باشد. البته قانونگذار به طور صریح مشخص ننموده است که بیش از یک سوم تا چه میزان مجاز است. نکته اخیر را به طور حقوقی برایتان تفسیر میکنیم تا هرگونه ابهام در این موضوع برایتان برطرف شود. قانونگذار لفظ یک سوم را ذکر نموده تا حداکثر میزانی که وصیت کننده می‌تواند در مورد اموالش وصیت کند را مشخص کرده باشد. بیش از یک سوم تا نهایتاً کل اموال موصی در صورتی قابل وصیت و تقسیم خواهند بود که وراث اجازه دهند.
چرا اجازه وراث باید در وصیتنامه قانونی وجود داشته باشد؟
اجازه وراث در وصیتنامه قانونی لازم است. همانگونه که در قسمت قبلی توضیح دادیم، تنفیذ یا اجازه وراث باید در برخی از وصیت نامه ها وجود داشته باشد. وصیت نامه هایی نیاز به اجازه ی وراث دارند که در مورد بیش از یک سوم اموال وصیت کننده می باشند. شاید این سوال برایتان مطرح شود و بپرسید که: اگر دو سوم از اموال وصیت کننده مورد وصیت قرار گرفته باشد چه می شود؟ قانونگذار حداکثر میزان اجازه وصیت کننده برای تقسیم اموالش در وصیتنامه را ذکر کرده است. هدف قانونگذار از ذکر کردن سقف وصیت، حمایت از وراث بوده و بیش از مقدار قانونی یعنی یک سوم باید با رضایت وراث باشد. علت تنفیذ و رضایت وراث به خاطر حمایت قانونگذار از مال الارث آنها است.
تقسیم اموال اصلی ترین موضوع وصیتنامه است. بنابراین زمانی که می گوییم وصیت نامه نیاز به اجازه ی وراث دارد دقیقاً موضوع اموال آنها مطرح می شود. بیش از یک سوم بودن وصیتنامه به معنای آن می باشد که سهم وراث بدون اجازه آنها در حال تقسیم شدن است. بنابراین قانونگذار به جهت حمایت از وراث، وجود رضایت آنها برای وصیت‌نامه‌هایی که پیش از مقدار قانونی هستند را ضروری دانسته است. در حقیقت وراث با اجازه ی خود در وصیت نامه های بیش از مقدار قانونی در حال کاهش سهم ارثیه‌شان هستند. شاید این سوال برایتان مطرح شود و بپرسید که: اگر میان وراث اختلاف به وجود آید چه می شود؟
راهکار قانونگذار برای حل نمودن اختلاف میان وراث
وصیت کننده اگر تحت نظارت یک وکیل به نگارش وصیت بپردازد قطعاً مشکلات حقوقی نخواهد داشت. بنابراین تمام مشکلاتی که برای یک وصیت به وجود می‌آیند به دلیل عدم رعایت موازین قانونی است. همانگونه که توضیح دادیم یکی از مهمترین مشکلاتی که برای بیشتر وصیت‌نامه‌ها ایجاد می‌شود، عدم رعایت مقدار وصیت است. قانونگذار دقیقاً به موضوع اخیر توجه داشته و مسئله تنفیذ وراث را راهکار حل مشکل اخیر می داند. در بعضی از خانواده ها هیچگونه مشکلی با اموال وصیت نامه ندارند و به همان دستورات موصی عمل می شود. اما در بعضی از خانواده ها مشکلات متعددی به وجود می آید که حل آنها بسیار زمان بر می باشد. به طور مثال امکان دارد که بعضی از وراث به تقسیم وصیت کننده اعتراض کنند و بعضی دیگر از وراث کاملاً آن را قبول داشته باشند.
تقسیم اموال اگر مطابق با قانون نباشد قطعاً قابل خدشه خواهد بود. اجازه دهید از یک مثال استفاده کنیم تا موضوع اخیر را بهتر درک کنید. شخص الف به عنوان موصی در وصیت نامه ی خود به تقسیم اموالش میان وراث و یک خیریه پرداخته است. وراث پس از بررسی در مورد میزان اموال به این نکته پی بردند که میزان وصیت برای خیریه بیش از یک سوم اموال است. موضوع اخیر در حضور کل وراث مطرح شده و همگی نظرات خویش را در مورد آن اعلام می کنند. برخی از وراث موافق تقسیم موصی بوده و برخی دیگر از وراث مخالف نظر او هستند. قانونگذار یک راهکار صحیح برای حل مشکل اخیر اعلام نموده است. میزان مازاد از یک سوم برای خیریه از سهم الارث کسانی که موافق تقسیم موصی هستند کسر خواهد شد.
نحوه مالکیت اموال در وصیت نامه
تقسیم اموال در وصیت نامه مطابق قانون مدنی خواهد بود. وصیتنامه به طور کلی دارای سه رکن است که همه آنها باید وجود داشته باشند. اولین رکن مربوط به وصیت کننده یا همان موصی می شود که به تقسیم اموال میان وراث و یا اشخاص ثالث می پردازد. دومین رکن وصیت مربوط به “موصی به” یا همان مورد وصیت می شود که وصیت کننده به آن پرداخته است. مورد وصیت یا همان “موصی به” الزاماً اموال نیست و گاهی اوقات امکان دارد که وصیت کننده درخواست انجام یک رفتار یا اداره اموال را داشته باشد. رکن سوم از وصیت نیز موصی له یا کسی است که وصیت به نفع او می باشد. موصی له زمانی مالک اموال خواهد شد که وصیت کننده از دنیا رفته باشد.
نکات کلیدی وصیت نامه:
- موصی ذیل وصیت نامه را امضا نموده و در صورت خود نوشت بودن وصیت نامه، حتما آن را به خط خود بنویسد و خود تاریخ تنظیم آن را درج نماید.
- موصی باید نسبت به اموال خود وصیت نماید و چنانچه نسبت به اموال دیگری وصیت نماید، وصیت نامه فاقد اثر خواهد بود.
- موصی در هنگام نوشتن وصیت نامه باید از اهلیت قانونی برای انجام معاملات برخوردار باشد.
- وصیت مردد و مجهول صحیح نیست و نباید در وصیت نامه ابهامی وجود داشته باشد.
- موصی نباید به امور غیر مشروع وصیت نماید، و نمی تواند شخصی را از ارث محروم کند زیرا چنین وصیت قابلیت اجرا نخواهد داشت.
جهت مشاوره و یا پاسخگویی به شما عزیزان می توانید با شماره 09193543840 تماس بگیرید. کارشناسان ما منتظر شنیدن صدای شما عزیزان هستند.
